ارتودنسی دندان شاخه ای از دندانپزشکی است که براى درمان بیمارانى که داراى دندان هایى نامرتب با موقعیت نادرست هنگام بستن دهان هستند، مورد استفاده قرار می گیرد. اگر هدف بیمار بهبودى ظاهر خود باشد، ارتودنسی مى تواند جزء دسته ى دندانپزشکی زیبایی نیز قرار بگیرد.
ارتودنسی دندان همچنین شامل درمان و کنترل جنبه های مختلف رشد صورت (ارتوپدی دندان و صورت) و شکل و رشد فک مى باشد. متخصص ارتودنسی را ارتودنتیست مى نامند.
یک متخصص ارتودنسی از طیف وسیعی از وسایل و لوازم دندان پزشکی استفاده می کند، از جمله سیم، پلیت، براکت و غیره. ارتودنسى دندان براى کمک به موارد زیر انجام مى شود :
- بستن شکاف های گسترده بین دندان ها
- هم تراز کردن سر دندان ها
- صاف کردن دندان های کج شده
- بهبود گفتار یا غذا خوردن (عملکرد دهان)
- بهبود سلامت دراز مدت لثه ها و دندان ها
- برای جلوگیری از سایش بیش از حد دندان ها در طول زنان و یا در اثر ضربه
- درمان قرارگیری نادرست دندان ها روی هم
فک و دندان های برخى از کودکان به درستی رشد نمی کند. قرارگیری نادرست دندان ها روی هم منجر به کج و ناصاف شدن دندان ها و در ارتباط نادرست بین دندان هاى فک پایین و بالا مى شود. این شرایط ممکن است به علت آسیب و ضربه به دندان یا استخوان صورت، مکیدن مکرر انگشت شست، و یا به دلایل نامشخص دیگر ایجاد شود.
مکیدن انگشت شست می تواند منجر به تغییر شکل دندان ها و استخوان حمایت کننده شود. بهترین کار ترک عادت خوردن انگشت است.
به طور کلی، قرارگیری نادرست دندان ها بر روى سلامت جسمی تاثیر نمی گذارد . این وضعیت یک بیماری نیست، بلکه تغییر در موقعیت طبیعی دندان ها است. با این حال، ممکن است بر روی شکل چهره فرد و ظاهر دندان هایش تاثیر بگذارد، که می تواند منجر به خجالت، عدم اعتماد به نفس و حتی افسردگی شود.
اگر این وضعیت شدید باشد، ممکن است بر روی غذا خوردن، صحبت کردن و حفظ دندان ها تأثیر بگذارد.
علل نیاز به ارتودنسی دندان
افراد ممکن است به علل مختلفى نیاز به درمان ارتودنسی دندان داشته باشند:
دندان های بالا جلوتر باشند
درمان نه تنها باعث بهبود ظاهر بیمار می شود بلکه همچنین دندان ها را از آسیب محافظت می کند. افرادی که دندان های بالایشان جلوتر است، احتمال آسیب این دندان ها در ورزش، افتادن و آسیب هاى دیگر بیشتر است.
دندان هاى تو هم رفته
اگر فک بیمار باریک باشد، ممکن است فضای کافی برای تمام دندان ها وجود نداشته باشد. در چنین مواردی ارتودنتیست ممکن است مجبور به حذف یک یا چند دندان شود تا براى دیگر دندان ها فضا ایجاد کند.
دندان های تحت فشار
یک دندان بالغ از لثه بیرون نمى آید و یا فقط جزئی از آن بیرون مى آید.
دندان های نامتقارن
دندان های بالا و پایین با یکدیگر مطابقت نمی کنند، به خصوص هنگامی که دهان بسته است، اما دندان ها نشان داده می شوند.
بایت عمیق ( بایت بیش از حد)
نکته: بایت به معنی قرار گرفتن دندان ها روی هم است، اگر بایت مناسب باشه یعنی بیمار براحتی دندان های عقبی را روی هم قرار می دهد.
هنگامی که دندان ها به هم مى چسبند، دندان های بالا بیش از حد از دندان هاى پایینى پایین تر می روند .
بایت معکوس
هنگامی که دندان ها به هم مى چسبند، دندان های بالا در داخل دندان هاى پایین مى روند .
بایت باز
هنگامى که دندان ها به هم مى چسبند، بین دندان های بالا و پایین فاصله وجود دارد.
بایت زیر
دندان های بالا بیش از حد به عقب رفته اند و یا دندان های پایین بیش از حد جلو قرار دارند .
کراس بایت
زمانى که دندان ها به هم مى چسبند ، دست کم یکی از دندان های بالا درست روى دندان پایین نمى آید ؛ آن ها به گونه یا زبان بسیار نزدیک هستند
فاصله
شکاف یا فاصله بین دندان ها وجود دارد، یا به دلیل اینکه یک دندان از دست رفته است یا دندان ها به سادگی دهان را پر نمی کنند (در مقابل دندان هاى تورفته)
شروع درمان ارتودنسی
ارتودنسی دندان را معمولا مى توان از سن 12 یا 13 سالگى ، زمانى که دندان های اصلى به طور کامل ایجاد شده و توسعه یافته اند ، شروع کرد. در برخی موارد اگر مشکلات دندانى پیش از آن قابل توجه نباشند ، درمان ممکن است چند سال بعد شروع شود .
کودکان دچار کام شکرى و لب شکرى ممکن است قبل از رشد کامل دندان هاى اصلى نیاز به درمان ارتودنسی داشته باشند.
قبل از انجام کارهای ارتودنسی دندان ، بهداشت دهان و دندان ضروری است. هنگامی که لوازم ارتودنسی بر روی دندان ها قرار می گیرند، احتمال چسبیدن و گیر کردن مواد غذایی بیشتر می شود؛ بیمار نیاز به مسواک زدن با دقت و دفعات بیشترى دارد تا از پوسیدگی دندان ها در زمان درمان پیشگیری کند .
بیمارانی که بهداشت دهان و دندان را رعایت نمى کنند، احتمال پوسیدگى پس از شروع درمان در آن ها بیشتر است .
تشخیص
ارزیابی – ارتودنتیست وضعیت دندان هاى بیمار را ارزیابی می کند و وضعیت دندان ها پس از درمان را پیش بینی می کند. روش های تشخیصى زیر انجام خواهند شد:
- شرح حال کامل سابقه پزشکی و دندان پزشکی
- معاینه بالینی
- عکس اشعه ایکس از دندان ها و فک
- مدل های گچى یا خمیرى دندان
پس از اتمام ارزیابی ، ارتودنتیست در مورد طرح درمان تصمیم خواهد گرفت.
انواع ارتودنسی دندان
دو نوع لوازم ارتودنسی دندان وجود دارد: ثابت و متحرک.
لوازم ارتودنسی ثابت
شایع ترین لوازم مورد استفاده در ارتودنسی دندان مى باشند. هنگامی که دقت در کار مهم باشد، از آن ها استفاده می شود. اگر چه بیمار می تواند به طور معمول با لوازم ثابت غذا بخورد، اما باید از مصرف برخى غذاها و نوشیدنی ها مانند نوشیدنی های گازدار، شیرینی های سفت یا تافى اجتناب کند. افرادی که در ورزش های ارتباطی مشارکت دارند باید به ارتودنتیست خود اطلاع دهید، تا از محافظ های خاصی برایتان استفاده کند.
نمونه هایی از لوازم ثابت ارتودنسی عبارتند از:
1) بریس ها
متشکل از براکت و یا سیم و باند مى باشد . باند ها به طور محکم در اطراف دندان ها ثابت می شوند و به عنوان لنگر برای لوازم عمل می کنند، در حالی که براکت ها معمولا به جلوی دندان متصل می شوند.
سیم ها به شکل یک قوس از طریق براکت ها عبور می کنند و به باند ها متصل می شوند. زمانى که سیم کامل بسته شود، تنش بر روى دندان ها اعمال می شود، که در طول زمان آنها را به موقعیت مناسب منتقل می کند.
بیمار باید ماهى یک بار به ارتودنتیست خود مراجعه کند تا بریس ها را تنظیم کند. دوره درمان ممکن است چند ماه تا چند سال طول بکشد.
معمولا کودکان بریس های رنگی را ترجیح دهند، در حالی که بزرگسالان معمولا بدون رنگ را مى پسندند .
2) فضا نگه دارنده هاى ثابت
اگر کودک یک دندان شیری را از دست دهد، فضا نگهدارنده، از انتقال دو دندان مجاور به فضاى دندان افتاده جلوگیرى مى کند . یک باند به یکی از دندان هاى مجاور فضاى خالى ثابت می شود و سیم از باند به دندان دیگر می رود.
3) لوازم ثابت مخصوص
این لوازم ممکن است براى ترک مکیدن انگشت شست توصیه شود . ممکن است براى بیماران ناراحت کننده باشد، مخصوصا زمانى که غذا می خورند. طبق گفته ى کارشناسان باید فقط در صورت نیاز از آن ها استفاده کرد.
لوازم ارتودنسی متحرک
این نوع ارتودنسی دندان معمولا برای درمان مشکلات جزئی مانند جلوگیری از مکیدن انگشت شست یا اصلاح دندان های کمی کج شده استفاده می شود. باید هنگام تمیز کردن، غذا خوردن یا نخ کشیدن از دهان خارج شوند . گاهى اوقات، ارتودنتیست ممکن است بیمار را راهنمایی کند تا در فعالیت های خاصی مانند زدن ساز دهنى یا دوچرخه سواری، آن ها را از دهانش خارج کند.
مثال هایی از لوازم متحرک عبارتند از:
1) الاینر ( وسیله ى تراز کردن دندان ها )
یک گزینه به جای بریس هاى قدیمى برای بزرگسالان مى باشد. الاینر توسط افراد دیگر تقریبا غیر قابل تشخیص هستند و هنگامی مسواک زدن ، نخ کشیدن و یا غذا خوردنباید خارج شوند .
2) هدگیر
یک بند در پشت سر وجود دارد، که به یک سیم فلزی در جلو متصل است. هدف از این کار این است که سرعت رشد فک بالا کم شود و دندان های عقب را در موقعیت خود نگه دارد، در حالی که دندان هاى جلو را به عقب مى برد .
3) ضربه گیرهای لب و گونه
به خصوص برای کاهش فشار گونه یا لب روی دندان ساخته شده است.
4) گسترش دهنده کام
این وسیله طراحی شده است تا قوس فک بالا را وسیع تر کند. دستگاه شامل یک صفحه پلاستیکی است که در کام قرار می گیرد (سقف دهان). این صفحه دارای پیچ هایی است که بر روی مفاصل استخوان ها فشار می آورد و آنها را به سمت خارج می برد و به این ترتیب اندازه منطقه کام را گسترش می دهد.
5) نگهدارنده هاى متحرک
این نگهدارنده ها بر روی سقف دهان گذاشته می شوند. آن ها طراحی شده اند تا حرکت دندان ها به حالت اولیه خود را متوقف کنند. در صورت اصلاح، همچنین ممکن است براى ترک مکیدن شست در کودکان نیز مورد استفاده قرار گیرند .
6) فضا نگهدارنده هاى متحرک
یک جایگزین برای فضا نگهدارنده هاى ثابت هستند .
7) تراشه (دستگاه های جابجایی فک)
آنها در فک بالا یا پایین قرار می گیرند و به فک کمک مى کنند تا به طور صحیح به یکدیگر نزدیک شوند.
برای پرسش از دکتر بر روی لینک مشاوره پزشکی کلیک کنید.
دکتر سیدمحمد حسینیان متخصص جراحی و درمان ریشه دندان (اندودنتیست)